🔍 مقدمه‌ای از میدان کار واقعی:

در یکی از پروژه‌هایی که نظارت آن بر عهده‌ام بود، مالک بدون اجرای سازه نگهبان اقدام به گودبرداری کرد. موضوع وقتی بحرانی شد که در یکی از اضلاع، ساختمان همسایه قرار داشت — ساختمانی با عمر بالای ۴۵ سال، بدون کلاف‌بندی و بسیار ضعیف از نظر سازه‌ای. ریسک ریزش آن هر لحظه محتمل بود.

در چنین شرایطی سوال اصلی این بود:
آیا باید دستور توقف کل عملیات ساختمانی را صادر می‌کردم؟ یا فقط عملیات در ضلع بحرانی را متوقف می‌کردیم؟ یا اصلاً اجازه ادامه کار تا حد مشخصی می‌دادیم؟

من با بررسی منابع مختلف فنی، آیین‌نامه‌ها و همچنین با درنظر گرفتن تجربه‌ی عملی، به راهکاری رسیدم که در ادامه با شما به اشتراک می‌گذارم.

گودبرداری: خط قرمز توقف عملیات؟

در پروژه‌هایی که مرحله گودبرداری در حال انجام است، توقف کامل عملیات، گاهی خودش عامل خطر است.

⚠️ در تجربه شخصی من:
همان پروژه‌ای که ذکر کردم، توقف یک‌باره‌ی عملیات می‌توانست باعث حالی شدن جداره‌ی خاک  زیردیوار همسایه در نتیجه ریزش ساختمان شود .

این یعنی ایجاد فاجعه‌ای که در صورت وقوع، من به‌عنوان مهندس ناظر، یکی از متهمان اصلی حادثه شناخته می‌شدم.

راهکار عملی که اجرا کردیم: ✅
– دستور توقف، صرفاً در ضلع مجاور ساختمان همسایه صادر شد؛
– همزمان اجرای فوری سازه نگهبان با روش نیلینگ در همان ضلع آغاز شد؛
– مابقی عملیات اجرایی که ربطی به گودبرداری نداشت، با هماهنگی و نظارت دقیق، ادامه یافت.

تخلفات ایمنی: تنها جایی که توقف عملیات الزامی است

اگر خطر جانی برای افراد وجود داشته باشد (مثلاً کار در ارتفاع بدون مهار، نبود حصار ایمنی در معبر عمومی و …)، مهندس ناظر موظف به صدور دستور توقف عملیات است.

در یک پروژه دیگر، که به‌طور ویژه درگیر مسائل ایمنی بود، مشاهده شد که کارگران بدون تجهیزات ایمنی مشغول به فعالیت در طبقه چهارم بودند. در این حالت، بلافاصله عملیات در آن جبهه متوقف و گزارشی دقیق با ارجاع قانونی صادر شد.

الزامات این وضعیت: 🛑

– گزارش دقیق تخلف با اشاره به خطر جانی و مفاد قانونی
– صدور دستور توقف در جبهه‌های کاری مربوطه
– ارسال رونوشت گزارش به:
  * شهرداری
  * سازمان نظام مهندسی
  * اداره کار (که معمولاً سریع‌تر وارد عمل می‌شود)

تذکر مهم❌:
نوشتن جملات کلی مانند «کلیه موارد ایمنی رعایت گردد» رعایت مسئولیت نیست و ناظر را از تبعات حقوقی بری نمی‌کند. ناظر باید با جزئیات و اشاره دقیق به ریسک‌های جانی، اسناد رسمی ارائه دهد.

تخلفات فنی: جایی برای فرصت اصلاح

در تخلفات فنی که مستقیماً با جان انسان‌ها مرتبط نیستند (مثل عدم اجرای صحیح دیوارچینی یا ناهماهنگی جزئی در نقشه‌ها)، ناظر نباید بلافاصله دستور توقف دهد.

در پروژه ی دیگر، مشاهده کردم که نقشه اجرایی سقف با نقشه مصوب کمی متفاوت بود. بدون توقف عملیات، مکاتبه‌ای با مجری انجام شد و فرصتی برای اصلاح داده شد. در صورت عدم رفع مشکل،من گزارش رسمی با پیوست دستورکار به شهرداری و سازمان نظام مهندسی ارسال می کردم.

توصیه کاربردی 📌 :
– ابتدا با مالک و مجری مکاتبه کتبی انجام شود.
– فرصت معقول برای اصلاح تخلف داده شود.
– در صورت عدم اقدام، گزارش رسمی و مستند با مستندات کامل ارسال گردد.

🔚 جمع‌بندی نهایی

تجربه زیسته در پروژه‌های واقعی به‌روشنی نشان می‌دهد که توقف عملیات ساختمانی باید کاملاً هدفمند و بر اساس تحلیل دقیق شرایط میدانی، مسئولیت حقوقی و ریسک‌های موجود باشد. نه باید بیش از حد محتاط بود که پروژه را فلج کرد، نه بی‌تفاوت که جان انسان‌ها به خطر بیفتد.

در یک کلام، ناظر حرفه‌ای کسی است که میان ایمنی، قانون و منطق اجرایی، بهترین تعادل را پیدا کند.

منابع پیشنهادی بیشتر:

– راهنمای مقررات ملی ساختمان – مبحث دوم: https://www.ircode.ir

– وظایف قانونی مهندس ناظر – نظام مهندسی: https://www.inbr.ir

– راهنمای ایمنی کارگاه‌های ساختمانی – اداره کار: https://www.mcls.gov.ir

🛠 یادآوری فنی:

– حتماً از فرمت‌های مناسب گزارش تخلف استفاده کنید.
– در صورت وجود خطر جانی، مستندسازی دقیق (تصویر، ویدیو، ارجاع قانونی) اهمیت بالایی دارد.
– همواره پیش از اقدام به توقف، مشاوره حقوقی لازم را از سازمان نظام مهندسی یا وکیل بگیرید.