بر اساس تحقیقی که روی متون و مقررات مرتبط، به خصوص مبحث دوازدهم و دوم مقررات ملی ساختمان، انجام دادم، قصد دارم نگاهی کارشناسانه به موضوع مهم مسئولیت ما مهندسان ناظر در قبال ایمنی کارگاه‌های ساختمانی داشته باشم و به این سوال کلیدی پاسخ دهم که آیا این مسئولیت عام است یا صرفاً در حیطه تخصصی هر ناظر تعریف می‌شود. همچنین به نحوه گزارش تخلفات ایمنی خواهیم پرداخت.

مسئولیت مهندس ناظر در قبال ایمنی کارگاه: وظیفه‌ای عام برای همه ناظران؟ (مبحث ۱۲ و نحوه گزارش تخلف ایمنی)

بحث ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی نه تنها یک الزام قانونی، بلکه یک ضرورت اخلاقی برای حفاظت از جان انسان‌هاست. به عنوان **مهندس ناظر**، نقش ما در تضمین ایمنی کارگاه‌ها بسیار حیاتی است. اما دقیقاً تا کجا و با چه جزئیاتی مسئول این ایمنی هستیم؟ آیا ناظر معماری، سازه، مکانیک یا برق هر کدام صرفاً مسئول ایمنی مربوط به حیطه تخصصی خود هستند، یا مسئولیت گسترده‌تری در قبال **ایمنی** کل کارگاه دارند؟

بررسی دقیق مقررات ملی و آیین‌نامه‌های مرتبط، دیدگاه مشخصی را در این زمینه نمایان می‌سازد.

بنیان مسئولیت در تعریف “نظارت” (مبحث ۲)

  جالب است بدانید که حتی در تعریف اولیه “نظارت” در ماده 31-1 مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، صراحتاً قید شده است که نظارت شامل حصول اطمینان از انطباق عملیات ساختمانی با پروانه، نقشه‌ها و مشخصات فنی، و همچنین رعایت ضوابط ایمنی و حفاظت کارگاه ساختمانی** است.

 نکته کلیدی اینجاست که این تعریف، فارغ از حیطه صلاحیت، برای هر ناظر ساختمان تکلیف شده است. به بیان دیگر، طبق این ماده، نظارت بر ایمنی در ذات و تعریف واژه نظارت گنجانده شده و در کنار نظارت بر اصول مهندسی، به صورت مستقل برای همه ناظران تکلیف شده است.

صراحت مبحث دوازدهم (ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا):

   اگر به ماده 12-5-1-11 از مبحث دوازدهم (نسخه 1403) رجوع کنیم، می‌بینیم که این ماده می‌گوید: “ناظر موظف به نظارت بر اجرا و رعایت مقررات این مبحث در عملیات ساختمانی می‌باشد”.

  نکته قابل توجه اینجاست که در این ماده، از واژه “ناظر” به شکل عام استفاده شده است و هیچ صحبتی از حیطه صلاحیت ناظر نشده است.

    این یعنی، بر اساس این بند از مقررات ملی، وظیفه نظارت بر اجرای مبحث دوازدهم برای همه ناظران، فارغ از صلاحیت ایشان، مقرر شده است.

تکلیف روشن گزارش تخلف ایمنی (نحوه گزارش تخلف ایمنی):

    مبحث دوازدهم تکلیف ما را در صورت مشاهده موارد ناایمن به وضوح مشخص کرده است. ماده 12-5-1-11 می‌گوید: ” هرگاه ناظر در اجرای عملیات ساختمانی مواردی را خلاف این مبحث مشاهده کند، باید ضمن تذکر کتبی به مجری، مراتب را به مرجع صدور پروانه و کنترل ساختمان گزارش دهد”.

  بنابراین، نحوه گزارش تخلف ایمنی شامل دو اقدام همزمان است: اول، تذکر کتبی به مجری و دوم، گزارش کتبی به مرجع صدور پروانه و کنترل ساختمان . این وظیفه برای “ناظر” (به شکل عام) تعیین شده است.

تاییدیه آیین‌نامه کارگاه‌های ساختمانی وزارت کار:

  آیین‌نامه کارگاه‌های ساختمانی مصوب وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز در ماده 7 خود، با اشاره به “مهندسان ناظر” به شکل جمع و عام، تکلیف مشابهی را مقرر می‌کند: در صورت مشاهده ایرادات خطرآفرین،باید فوراً کتباً به کارفرما (سازنده) اطلاع داده، راهنمایی‌های لازم را ارائه و رونوشت آن را به واحد کار و امور اجتماعی محل و مرجع صدور پروانه تسلیم نمایند.

    این آیین‌نامه و مبحث دوازدهم، هدف واحدی دارند و حاوی الزامات و مندرجات مشابه هستند، که این هم رویکرد نظارت عام بر ایمنی را تقویت می‌کند.

ضوابط استانی و حدود صلاحیت: نگاهی تکمیلی، نه محدودکننده:

 ممکن است برخی سازمان‌های نظام مهندسی استان‌ها در شرح خدمات ناظران خود اشاره کرده باشند که ناظر موظف به کنترل **ایمنی** (مطابق مبحث ۱۲) **بطور عام، و در حدود صلاحیت تخصصی خود، با هماهنگی سایر ناظران** است.

 با این حال، این اشاره به حدود صلاحیت **به معنای سلب مسئولیت کلی ناظر از نظارت بر مبحث ۱۲ نیست**. این تاکید بیشتر بر هماهنگی و استفاده از دانش تخصصی در موارد پیچیده‌تر است.

نکته مهم این است که وظایف نظارتی ناظر در خصوص مبحث دوازدهم، بر اساس صلاحیت ناظرین، تاکنون تفکیک صورت نگرفته است.

  از سوی دیگر، برخی موازین مبحث ۱۲ ذاتاً دارای عمومیت هستند. مثال‌هایی مانند لزوم بکارگیری مسئول ایمنی، نصب تابلو مشخصات پروژه، یا حصارکشی پیرامون ساختمان، جزو اقداماتی هستند که نمی‌توان آن‌ها را در تعهد یک گروه خاص از ناظران قرار داد و نظارت بر آن‌ها نیازمند نگاه کلی همه ناظران است.

نتیجه‌گیری نهایی برای ما مهندسان ناظر:

اگرچه ممکن است برداشت‌های متفاوتی از قوانین وجود داشته باشد و قوانین در این زمینه کاملاً یکپارچه و شفاف نباشند، اما بر اساس تعریف نظارت در مبحث دوم، صراحت مبحث دوازدهم در استفاده از واژه ناظر به شکل عام، وظیفه عمومی گزارش‌دهی تخلفات **ایمنی**، و ماهیت عمومی برخی الزامات **ایمنی** در مبحث ۱۲، می‌توان نتیجه گرفت که:

نظارت بر مبحث دوازدهم (ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا) یک صلاحیت عام تلقی شده و در حیطه مسئولیت هر ناظری قرار دارد.

این بدان معناست که فارغ از اینکه شما **مهندس ناظر** سازه، معماری، برق یا مکانیک هستید و صرف نظر از صلاحیت تخصصی‌تان، مسئولیت کلی برای نظارت بر اجرای ضوابط **ایمنی** مبحث دوازدهم و **نحوه گزارش تخلف ایمنی** مربوط به آن، بر عهده شما نیز هست. **ایمنی** در کارگاه، وظیفه جمعی همه ناظران است.

*(توضیح: این تحلیل بر اساس متون و مقررات ارائه شده انجام شده است. برای درک کامل ابعاد قانونی و حقوقی و در موارد خاص، همیشه توصیه می‌شود با کارشناسان حقوقی و مراجع ذی‌صلاح مشورت نمایید.)*