وقتی به دنبال خرید، رهن یا اجاره خانه هستید، یکی از اصطلاحاتی که زیاد به گوش می‌خورد، جهت ساختمان است: شمالی یا جنوبی. دانستن معنای این جهت‌ها و تفاوت‌های آن‌ها می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی شما در آن خانه داشته باشد، به ویژه در مورد نورگیری، امنیت، نقشه و حتی قیمت. از آنجایی که جهت ساختمان موضوع مهمی است، حتی در ضوابط ساخت و ساز شهری نیز به آن پرداخته می‌شود.

ضوابط شهرداری در مورد محل استقرار ساختمان

بر اساس ضوابط ساخت و ساز شهرداری تهران، در شرایط معمول، محل استقرار ساختمان باید در قسمت شمالی زمین باشد. این بدین معناست که در قطعه زمین، بنا در بخش شمالی و حیاط در بخش جنوبی قرار می‌گیرد. با این حال، در موارد خاص و استثنایی مانند وجود درختان تنومند، یا شرقی-غربی بودن زمین، این موضوع در شورای معماری منطقه مطرح شده و تصمیم لازم اتخاذ می‌شود.

منظور از ساختمان شمالی و جنوبی چیست؟

تفاوت اصلی میان ساختمان‌های شمالی و جنوبی در نحوه قرارگیری ساختمان و حیاط نسبت به گذر (کوچه یا خیابان) و همچنین نحوه ورود به ساختمان است.

• ساختمان شمالی: به خانه‌ای گفته می‌شود که ورودی ساختمان از سمت کوچه یا خیابان به حیاط باز می‌شود. در واقع، برای رسیدن به بنای ساختمان، ابتدا باید از حیاط عبور کرد. در این حالت، ساختمان در قسمت شمالی زمین و پشت حیاط قرار دارد. قسمت شمالی ساختمان شمالی به پلاک مجاور ختم می‌شود.
• ساختمان جنوبی: برعکس ساختمان شمالی، در خانه جنوبی ورودی ساختمان مستقیماً از خیابان به داخل بنا باز می‌شود. در این نوع ساختمان، حیاط در پشت ساختمان قرار دارد.

برای تشخیص شمالی یا جنوبی بودن ساختمان کافیست دقت کنید که ورودی اصلی از کوچه یا خیابان به چه صورت است.

نکته مهم در تشخیص جهت ساختمان این است که این تقسیم‌بندی (شمالی/جنوبی) معمولاً زمانی مطرح می‌شود که کوچه یا خیابان اصلی در امتداد شرقی-غربی قرار داشته باشد. اگر شما طوری در کوچه یا خیابان بایستید که دست راستتان به سمت شرق باشد (طلوع خورشید)، روبروی شما شمال و پشت سرتان جنوب است. در این حالت، خانه‌هایی که در سمت روبروی شما قرار دارند، شمالی و خانه‌هایی که پشت سر شما قرار دارند، جنوبی نامیده می‌شوند.

ساختمان‌های شرقی و غربی

نوع دیگری از قرارگیری ساختمان نسبت به گذر وجود دارد که کمتر رایج است. این حالت زمانی رخ می‌دهد که کوچه یا خیابان اصلی در امتداد شمالی-جنوبی باشد.
در این وضعیت، اگر شما طوری در کوچه یا خیابان بایستید که روبروی شما شمال باشد، ساختمان‌ها در سمت چپ و راست شما قرار می‌گیرند.

به این ساختمان‌ها به ترتیب شرقی و غربی گفته می‌شود. در خانه‌های شرقی-غربی، طول ساختمان به سمت خیابان یا کوچه است، در حالی که در خانه‌های شمالی-جنوبی، عرض ساختمان به سمت خیابان است.

مزایا و معایب خانه‌های شمالی و جنوبی

تفاوت اصلی در ساختمان‌های شمالی و جنوبی مربوط به نحوه نورگیری، امنیت، نقشه و در نهایت قیمت است.

خانه‌های شمالی:

• نورگیری: ساختمان‌های شمالی از سمت جنوب (که همان حیاط است) نور مستقیم دریافت می‌کنند و از سمت شمال نور غیر مستقیم خواهند داشت. در ساختمان‌های چند واحدی شمالی، واحدهایی که رو به حیاط (واحد جنوبی در ساختمان شمالی) هستند، نورگیری بسیار مناسبی دارند. اما واحدهایی که پنجره آن‌ها در سمت دیگر ساختمان (واحد شمالی در ساختمان شمالی) قرار دارد، نورگیری کمتری دارند و ممکن است نیاز به نورگیر (پاسیو) داشته باشند. نورگیرها فضاهای بازی هستند که درون ساختمان برای دریافت نور و تهویه هوا احداث می‌شوند.
• امنیت: خانه‌های شمالی به دلیل دید مناسب ساکنان به حیاط و ورودی، معمولاً امنیت بالاتری نسبت به خانه‌های جنوبی دارند. آمار جرم و جنایت در این خانه‌ها اغلب کمتر است.
• قیمت: در ساختمان‌های شمالی، واحدهای پشتی که دیدی به حیاط یا نورگیری مناسب ندارند، ممکن است 10 تا 15 درصد ارزان‌تر از واحدهای رو به حیاط باشند. در واحدهای رو به حیاط در ساختمان شمالی، هرچه طبقه بالاتر باشد، قیمت نیز بیشتر می‌شود.
• آب و هوا: خانه‌های شمالی معمولاً در تابستان خنک‌تر هستند، زیرا کمتر در معرض تابش مستقیم و شدید خورشید قرار می‌گیرند. این نوع خانه‌ها برای مناطق گرمسیر مناسب‌ترند. با این حال، در زمستان ممکن است سردتر باشند.
• باد: خانه‌های شمالی ممکن است بیشتر در معرض وزش بادهای شدید شمال شرقی قرار بگیرند.
• پارکینگ: ممکن است فضای پارکینگ محدودتری داشته باشند.
•  

خانه‌های جنوبی:

• نورگیری: ساختمان‌های جنوبی از هر دو سمت شمال و جنوب نور خوب و مستقیمی دریافت می‌کنند. واحدهای سمت حیاط و سمت کوچه هر دو نور خوبی می‌گیرند. به دلیل دریافت نور از دو جهت، معمولاً نیازی به احداث نورگیر اضافی نیست. در این نوع ساختمان‌ها اصولا از پنجره‌های بزرگتری استفاده می‌شود تا نور به خوبی دریافت شود.
• امنیت: ممکن است امنیت کمتری داشته باشند، زیرا ورودی مستقیم از خیابان به ساختمان است.
• نقشه و فضا: به دلیل عدم نیاز به نورگیر، ساختمان‌های جنوبی فضای مفید بیشتری دارند و معمولاً خوش‌نقشه‌تر هستند. فضای بهتری برای ایجاد پارکینگ دارند.
• قیمت: خانه‌های جنوبی معمولاً به دلیل شرایط بهتر برای نورگیری و ساخت، قیمت بالاتری دارند. با این حال، قیمت واحد در خانه‌های جنوبی نیز به موقعیت آن (رو به حیاط یا رو به خیابان) و میزان نورگیری آن بستگی دارد.
• آب و هوا: خانه‌های جنوبی چون از دو طرف نور مستقیم می‌گیرند، در زمستان راحت‌تر گرم می‌شوند. این خانه‌ها برای مناطق سردسیر بهتر هستند.
• نما: چون ساختمان جنوبی مستقیماً در معرض دید از خیابان قرار دارد، توجه به نمای آن اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

در ساختمان‌های جنوبی، واحد جنوبی (رو به حیاط) و واحد شمالی (رو به خیابان) هر دو نور خوبی دریافت می‌کنند. برخی معتقدند واحد جنوبی در ساختمان شمالی بهترین واحد از نظر نور و دید است. واحدهای خوب دیگر به ترتیب واحد جنوبی ساختمان جنوبی، واحد شمالی ساختمان جنوبی و واحد شمالی ساختمان شمالی هستند.

.

مزایا و معایب خانه‌های شرقی و غربی

• نورگیری: خانه‌های شرقی از نور صبحگاهی بهره‌مند می‌شوند و تا نزدیک ظهر نور بسیار خوبی دارند، اما از ظهر به بعد نور کم می‌شود. خانه‌های غربی از ظهر به بعد و در ساعات پایانی روز نور خوبی دارند. نور ضلع غربی مدت زمان بیشتری در خانه خواهد بود. خانه‌های شرقی-غربی به طور کلی نورگیری بیشتری نسبت به خانه‌های شمالی-جنوبی دارند زیرا طول آن‌ها به سمت خیابان است.
• آب و هوا: خانه‌های شرقی در تابستان صبح‌ها ممکن است گرم شوند. خانه‌های غربی به دلیل تابش مستقیم آفتاب در بعدازظهرها می‌توانند بسیار گرم و ناراحت‌کننده باشند. ایجاد تعادل دمایی در خانه‌های شرقی و غربی، که در تابستان گرم و در زمستان سرد هستند، دشوار است. اگر از گرمای زیاد ظهر فراری هستید، خانه‌های شرقی گزینه بهتری هستند. برخی توصیه می‌کنند که از جهت غربی در ساختمان‌سازی پرهیز شود.
• نقشه: معمولا اتاق خواب‌ها را در ضلع شرقی برای نور صبحگاهی و حال و پذیرایی را در ضلع غربی برای نور طولانی‌تر عصر قرار می‌دهند.

سایر انواع جهت‌گیری ساختمان

علاوه بر انواع اصلی شمالی، جنوبی، شرقی و غربی، ساختمان‌ها می‌توانند جهت‌گیری‌های دیگری نیز داشته باشند که به موقعیت زمین و خیابان بستگی دارد. از جمله:

• دو کله یا دو بر: ساختمان‌هایی که از دو جهت (شمال-جنوب یا شرق-غرب) به دو کوچه موازی راه دارند.
• دو نبش: ساختمان‌هایی که از دو سمت به گذر (کوچه یا خیابان) مشرف هستند.
• سه نبش: ساختمان‌هایی که از سه سمت به گذر مشرف هستند.

نتیجه‌گیری

انتخاب بین خانه شمالی یا جنوبی یا دیگر جهت‌ها به سلیقه و اولویت‌های شما بستگی دارد. اگر نور فراوان و امنیت بیشتر برایتان اولویت دارد، شاید خانه شمالی را ترجیح دهید، به خصوص واحدهای رو به حیاط در ساختمان شمالی. اگر به دنبال فضای بیشتر، نقشه بهتر و احتمالاً قیمت بالاتر هستید، خانه جنوبی ممکن است گزینه مناسب‌تری باشد. در خانه‌های شرقی-غربی، نورگیری متفاوت در طول روز و چالش‌های مربوط به کنترل دما مطرح است.

در نهایت، توصیه می‌شود هنگام انتخاب خانه، به موقعیت دقیق آن نسبت به جهات جغرافیایی توجه کرده و از ابزارهایی مانند قطب‌نما برای تشخیص دقیق جهت استفاده کنید.