در صنعت ساختمان، ایمنی حرف اول را می‌زند. حفظ جان و سلامت کارگران نه تنها یک وظیفه اخلاقی، بلکه یک الزام قانونی است. در این میان، نقش مهندسان ناظر حیاتی است؛ آن‌ها مسئول اطمینان از رعایت اصول ایمنی در کارگاه‌ها هستند. یکی از مهم‌ترین ابزارهای تضمین این امر، موضوع «تحویل وسایل حفاظت فردی به کارگران» و مستندسازی دقیق آن از طریق «رسید تحویل» است. این مقاله به صورت جامع به مهندسان ناظر کمک می‌کند تا با چرایی و چگونگی این فرآیند آشنا شوند و بدانند برای رعایت کامل قوانین و حفظ مسئولیت‌های خود چه اقداماتی باید انجام دهند.

قانون کار، به ویژه ماده ۹۱ آن، به صراحت کارفرمایان را مکلف می‌کند که تجهیزات حفاظت فردی و ایمنی را در اختیار کارگران خود قرار دهند، آموزش‌های لازم را به آن‌ها ارائه کنند و بر استفاده صحیح از این وسایل نظارت داشته باشند. در این میان، مهندس ناظر به عنوان چشم و ناظر قانونی پروژه، وظیفه دارد این موارد را از کارفرما مطالبه کرده و حتماً رسید دریافت تجهیزات را پیگیری و مستند کند.

یکی از نکات کلیدی که هر مهندس ناظر باید به آن توجه داشته باشد، این است که تعهدات کتبی مالک یا پیمانکاران جزء در زمینه‌های ایمنی یا ایرادات فنی ساختمان، به هیچ وجه رافع مسئولیت‌های مهندس ناظر نیست. این تعهدات در مراجع قانونی اعتباری ندارند و مهندس ناظر نمی‌تواند با تکیه بر آن‌ها از بار مسئولیت شانه خالی کند. بنابراین، ثبت دقیق و گرفتن رسید معتبر، تنها راهی است که مهندس ناظر می‌تواند از خود در برابر پیامدهای قانونی دفاع کند.

متن ماده ۹۵ قانون کار (و تبصره ۲ آن):

مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار بر عهده کارفرما یا مسئولین واحدهای موضوع ذکر شده در ماده (۸۵) این قانون خواهد بود. هرگاه بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا مسئولین واحد، حادثه‌ای رخ دهد، شخص کارفرما یا مسئول کیفری و حقوقی و نیز مجازات‌های مندرج در این قانون مسئول است.

تبصره ۲: چنانچه کارفرما یا مدیران واحدهای موضوع ماده (۸۵) این قانون برای حفاظت فنی و بهداشت کار، وسایل و امکانات لازم را در اختیار کارگران قرار داده باشند و کارگر با وجود آموزش‌های لازم و تذکرات قبلی بدون توجه به دستورالعمل و مقررات موجود از آنها استفاده ننماید، کارفرما مسئولیتی نخواهد داشت…

کارفرما در یک پروژه ساختمانی دارای مسئولیت‌های روشن و مشخصی در قبال ایمنی و سلامت کارگران است. این مسئولیت‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• تأمین وسایل حفاظت فردی: کارفرما مکلف است تمامی وسایل حفاظت فردی مورد نیاز برای انجام کار را بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی تأمین کرده و به صورت رایگان در اختیار کارگران قرار دهد. این وسایل باید از نظر کیفی و کمی مناسب باشند.
• آموزش و آگاه‌سازی: پس از تحویل وسایل، کارفرما باید آموزش‌های لازم را در خصوص نحوه استفاده، نگهداری و اهمیت این وسایل به کارگران ارائه دهد. کارگران باید به طور کامل از نکات ایمنی مربوط به شغل خود آگاه شوند.
• نظارت: وظیفه کارفرما تنها به تأمین و آموزش محدود نمی‌شود؛ او باید نظارت مستمر بر کارگران داشته باشد تا اطمینان حاصل شود که آن‌ها از وسایل حفاظت فردی به درستی استفاده می‌کنند و نکات ایمنی را رعایت می‌نمایند.
• مسئولیت عدم رعایت: در صورت عدم رعایت مقررات ایمنی یا نقص در وسایل حفاظتی که منجر به حادثه شود، کارفرما از نظر حقوقی و کیفری مسئول خواهد بود. پرداخت هرگونه وجه به کارگر بابت تجهیزات حفاظت فردی ممنوع است.
• دریافت رسید از کارگر: کارفرما یا نماینده او (مانند سرپرست کارگاه) باید در ابتدای عملیات ساختمانی از کارگران رسید کتبی بابت تحویل وسایل و آموزش‌های مربوطه دریافت کند.

نقش مهندس ناظر فراتر از یک ناظر صرف است و مستلزم اقدامات عملی و دقیق است:

• مطالبه و پیگیری: مهندس ناظر باید از کارفرما بخواهد که تجهیزات حفاظت فردی و ایمنی را مطابق با قانون فراهم کند و در این زمینه پیگیر باشد.
• دریافت رسید از کارفرما: مهم‌تر از همه، مهندس ناظر باید رسید تحویل وسایل حفاظت فردی توسط کارفرما را دریافت کند. این رسید یک سند حیاتی است که نشان می‌دهد مهندس ناظر وظیفه خود را در مطالبه این امر انجام داده است.
• نظارت بر رعایت توسط کارگران: در صورت مشاهده عدم رعایت موارد ایمنی توسط کارگران، مهندس ناظر باید به ترتیب زیر عمل کند:
  1. تذکر شفاهی: ابتدا یک تذکر شفاهی به کارگر متخلف بدهد.
  2. تذکر کتبی: در صورت تکرار تخلف، یک تذکر کتبی صادر کند.
  3. ثبت در گزارش مرحله‌ای: در نهایت، تمام این موارد (ایرادات فنی و موارد ایمنی) باید به صورت مکتوب در گزارش‌های مرحله‌ای مهندس ناظر ثبت شود.
• ترکیب ایرادات فنی و ایمنی در گزارش: یک نکته بسیار مهم برای مهندسان ناظر این است که هرگز نباید به دلیل صرفاً ایرادات فنی در گزارش مرحله‌ای، دستور توقف کار صادر کنند. چنین اقدامی می‌تواند منجر به شکایت مالک یا سازنده در شورای انتظامی علیه مهندس ناظر شود. راه‌حل هوشمندانه این است که هم ایرادات فنی و هم موارد ایمنی را در گزارش مرحله‌ای خود بگنجانید. با ترکیب این دو مورد، گزارش شما قوی‌تر شده و از مسئولیت احتمالی شما در برابر شکایت‌ها کاسته می‌شود.

برای مستندسازی دقیق فرآیند تحویل وسایل حفاظت فردی، دو فرم کلیدی وجود دارد که نقش مهمی در شفافیت و حفظ مسئولیت‌ها ایفا می‌کنند:

در نهایت، رعایت کامل قوانین و مقررات ایمنی در پروژه‌های ساختمانی نه تنها ضامن سلامت و ایمنی نیروی انسانی است، بلکه برای مهندسان ناظر نیز ابزاری ضروری برای حفظ موقعیت حقوقی و حرفه‌ای آن‌هاست. مستندسازی دقیق تحویل وسایل حفاظت فردی از طریق فرم‌های رسید مربوطه، گامی اساسی در راستای تحقق این هدف است. با آگاهی از این مسئولیت‌ها و پیاده‌سازی صحیح آن‌ها، می‌توانیم شاهد کاهش حوادث و ارتقاء سطح ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی کشور باشیم.