آیا تا به حال در پروژه‌های ساختمانی با وضعیتی مواجه شده‌اید که نیاز به اعلام رسمی یک خواسته یا اراده به طرف مقابل داشته‌اید، اما نمی‌خواستید فوراً وارد پیچیدگی‌های دادگاه شوید؟ یا شاید در جمع‌آوری مستندات برای اثبات آگاهی طرفین از یک موضوع خاص، به ابزاری رسمی نیاز پیدا کرده‌اید؟ در دنیای پرچالش مهندسی و ساخت‌وساز، جایی که مسئولیت‌ها و تعهدات فراوانند، اظهارنامه قضایی می‌تواند نقش یک پل ارتباطی رسمی و کارآمد را ایفا کند و از درگیری‌های حقوقی بزرگتر پیشگیری نماید. این ابزار قانونی، به مهندسین ناظر و سایر دست‌اندرکاران صنعت ساختمان این امکان را می‌دهد که مسائل را پیش از رسیدن به مراحل قضایی پیچیده، به شیوه‌ای مؤثر و مستند حل‌وفصل کنند.

اظهارنامه قضایی یک ابزار قانونی است که قانون‌گذار در اختیار افراد قرار داده تا بدون نیاز به طرح مستقیم دعوی در مراجع قضایی، اراده و درخواست خود را به طرف مقابل اعلام کنند و در صورت امکان، اختلافات فی‌مابین را به صورت مسالمت‌آمیز حل‌وفصل نمایند. بر اساس ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنیاین ماده اساس قانونی اظهارنامه است و حق مطالبه و اعلام رسمی اظهارات را پیش از دادخواست فراهم می‌کند.، هر شخص می‌تواند پیش از تقدیم دادخواست، حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه کند، به شرطی که زمان مطالبه فرارسیده باشد. همچنین، هر کس حق دارد اظهاراتی را که مربوط به معاملات و تعهداتش با دیگری است و می‌خواهد به طور رسمی به او برساند، از طریق اظهارنامه ابلاغ کند. این ابزار، جنبه اعلامی دارد و می‌تواند به عنوان یک هشدار رسمی یا درخواست ایفای تعهد عمل کند.

اظهارنامه ابزاری با کاربردهای متنوع است که می‌تواند برای مهندسین ناظر در شرایط مختلف مفید باشد:

• مطالبه حقوق و طلب‌ها: مثلاً مطالبه بدهی پیمانکار یا مالک قبل از طرح دادخواست.
• دعوت به ایفای تعهد: اگر کسی متعهد به انجام کاری است و در آن اهمال می‌ورزد، می‌توانید پیش از طرح دادخواست الزام به ایفای تعهد، از طریق اظهارنامه درخواست ایفای تعهد کنید.
• اعلام صلح و سازش: در مواردی که تمایل به حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات دارید، می‌توانید با ارسال اظهارنامه، اراده خود مبنی بر صلح و سازش را به طرف مقابل اعلام کنید.
• جمع‌آوری دلایل: برای اثبات آگاهی طرف مقابل از موضوعی خاص در دادگاه، می‌توانید با ارسال اظهارنامه و دریافت پاسخ (یا عدم پاسخ)، آن را به عنوان دلیل در دادگاه ارائه دهید.
• تسلیم مال یا سند: هنگامی که می‌خواهید چیزی (مانند وجه، مال یا سند) را به طرف مقابل تسلیم کنید اما او از پذیرش آن خودداری می‌کند، می‌توانید از طریق اظهارنامه اقدام کنید.
• ابلاغ موارد الزامی قانونی: مانند درخواست تحویل ملک از موجر، مطالبه هزینه‌های مشترک ساختمان، یا اثبات تأخیر در پرداخت اجاره‌بها.

با وجود شباهت‌ها در زمینه قانونی بودن و ابلاغ از طریق مراجع رسمی، اظهارنامه قضایی و دادخواست دو ابزار متفاوت با کارکردهای مجزا هستند:

• جنبه و هدف: اظهارنامه جنبه اعلام اراده و اخطار دارد با هدف حل مسالمت‌آمیز، در حالی که دادخواست یک شکایت رسمی برای صدور رأی دادگاه است.
• تشریفات دادرسی: اظهارنامه تشریفات خاصی ندارد، اما دادخواست کاملاً تشریفاتی است.
• هزینه: هزینه ارسال اظهارنامه بسیار کمتر از هزینه دادرسی یک دادخواست است.

به عبارت دیگر، اظهارنامه پیش‌درآمدی برای حل مسالمت‌آمیز یا مستندسازی است، در حالی که دادخواست، شروع یک فرآیند رسمی و الزام‌آور قضایی است.

در گذشته، ارسال اظهارنامه از طریق تکمیل فرم‌های فیزیکی صورت می‌گرفت. اما امروزه این فرآیند کاملاً الکترونیکی شده است. شما می‌توانید با مراجعه به درگاه خدمات الکترونیک قضایی و یا دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی اقدام به ثبت اظهارنامه الکترونیکی نمایید. پس از ثبت، اظهارنامه از طریق سیستم به صورت الکترونیکی به مخاطب ابلاغ می‌شود. از آنجا که این ابلاغ رسمی و از طریق مراجع قضایی صورت می‌گیرد، بار حقوقی قابل توجهی دارد.

تنظیم صحیح اظهارنامه از اهمیت بالایی برخوردار است. در نگارش آن، نکات زیر را در نظر داشته باشید:

• بیان محترمانه: بدون توهین یا تهدید.
• اختصار و مفید بودن: پرهیز از زیاده‌گویی.
• عدم اقرار به نفع طرف مقابل: دقت در نگارش برای جلوگیری از سوءاستفاده.
• مهلت مناسب: تعیین مهلت معقول برای انجام تعهد.
• ضمانت اجرا: اشاره به حق پیگیری قضایی در صورت عدم توجه.

نمونه اظهارنامه مربوط به تخلیه و تحویل آپارتمان

پس از ارسال اظهارنامه، دو حالت کلی ممکن است رخ دهد:

1. پاسخگویی مخاطب: اگر مخاطب پاسخ دهد، طرفین می‌توانند برای حل مسالمت‌آمیز موضوع توافق کنند. این بهترین سناریو است.
2. عدم پاسخگویی یا بی‌تفاوتی مخاطب: در این حالت، اظهارکننده می‌تواند اقدام به طرح دعوا در محاکم حقوقی نماید. اظهارنامه ارسال شده به عنوان مستندی برای اثبات حسن نیت یا آگاهی طرف مقابل قابل استفاده است.

“هرکس می‌تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را به‌وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید، مشروط براین که موعد مطالبه رسیده باشد. به‌طور کلی هرکس حق دارد اظهاراتی را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است و بخواهد به‌طور رسمی به وی برساند ضمن اظهارنامه به طرف ابلاغ نماید. اظهارنامه توسط اداره ثبت اسناد و املاک کشور یا دفاتر دادگاه‌ها ابلاغ می‌شود. تبصره- اداره ثبت اسناد و دفتر دادگاه‌ها می‌توانند از ابلاغ اظهارنامه‌هایی که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد خودداری نمایند.”

این ماده صراحتاً حق استفاده از اظهارنامه را برای مطالبه حقوق و ابلاغ رسمی اراده قبل از ورود به فاز دادگاهی بیان می‌کند و مسیر قانونی آن را مشخص می‌نماید.

مهندسین ناظر همواره در معرض شکایات مختلفی قرار دارند. ارسال به موقع اظهارنامه به طرف خاطی (سازنده، پیمانکار، یا حتی مالک) می‌تواند مهندس ناظر را از مسئولیت مبرا سازد. برخی از دلایل اصلی شکایات عبارتند از:

• حذف پارکینگ یا عدم رعایت ابعاد استاندارد
• عدم رعایت درز انقطاع
• عدم رعایت بَر و کف ساختمان
• عدم اجرای اسکوپ در نمای ساختمان
• عدم اجرای کلید محافظ جان یا دریچه تبادل هوا
• اجرای نامناسب اسکلت
• عدم رعایت موارد ایمنی در کارگاه
• صدور پایان‌کار قبل از اصلاح تخلفات
• عدم نظارت صحیح و به‌موقع
• و سایر موارد فنی و اجرایی…